Özellikle klima santrallerin, pompaların motorlarında hız kontrolü yaparak tasarruf sağlamak adına kullandığımız frekans değiştiriciler için kimileri “Frekans konvertörü” terimini kullanırken kimileri de “Frekans İnvertörü” terimini tercih eder.
Her iki terim de dijital elektronikte de kullanılmaktadır. Analog dijital konvertörler, dijital analog konvertörler, vb.. Mikrofona gelen ses dalgası gibi analog bir işaretin 1 ve 0 lardan oluşan dijital bir işarete çevrilmesi gibi…Ancak biz, bu terimlerin daha çok mekanik tesisat elemanlarının hız kontrolünde kullanılan güç elektroniği alanına ait cihazlardan bahsedeceğiz.
Öncelikle, yaygın yanlışı ilk olarak söyleyelim: İnternette kısa bir araştırma yapınca konvertör için AC gerilimi DC gerilime çeviren cihaz, invertör için de DC gerilimi AC gerilime çeviren cihaz diye kullanıldığını görürüz. Aslında invertör kısmı doğru sayılır ama konvertör için aynı şeyi söyleyemeyiz.
Konvertör, “çevirme” işlemleri yapan tüm cihazların genel adıdır. Yani her invertör bir konvertördür ama her konvertör bir invertör değildir.
Elektroteknikte karşılaşılan en yaygın çevirme işlemleri şunlardır:
- Redresör
Alternatif akımı doğru akıma çevirmek için kullanılan cihazın adıdır. İngilizce’de “Rectifier” diye geçer. Ama Türkçe’ye Fransızca “Redresseur” kelimesinden geçmiştir. Zaten “Akü şarj redresörü” gibi cihazları tanımlarken kullanılır. Bir doğru akım deposu olan aküyü şarj etmek için şebekenin AC işaretini DC’ye çevirirler ve akünün şarj olmasını sağlarlar. Bilgisayarlarımızı şarj eden adaptörler de birer redresördür.
- İnvertör
Yazımıza konu olan invertör, doğru akımı alternatif akıma çeviren cihazdır. Özellikle UPSlerin içinde ve güneş enerjisi sistemlerinde kullanılır. UPSlerde akülerdeki DC gerilimi alarak tesisata AC olarak veren modülün adı invertördür. Benzer şekilde fotovoltaik panellerde güneş ışınımının ürettiği DC işareti alarak AC’ye çeviren cihaz da invertördür.
- DC-DC Konvertörler
Adı üstünde DC işareti alarak daha farklı bir gerilim seviyesine getiren konvertörlerdir. Eğer çıkış DC gerilimi girişten yüksekse “Boost”, düşükse “Buck” adı verilir. Örneğin araçlarda 12VDC olarak verilen çıkış gerilimini boost konvertörlerle 24VDC gerilime çevirmek mümkündür.
- AC-AC Konvertörler
Bu konvertörler de AC işareti alıp yine başka bir AC işarete çevirirler. Mesela gerilim regülatörleri bu tür cihazlardır.
Şimdi gelelim, motorlarda hız ayarı yaptığımız frekans dönüştürücü cihazlara ne diyeceğimize. Frekans konvertörü mü diyeceğiz, frekans invertörü mü?
Frekans dönüştürücü, şebekeden AC gerilimi alır ve redresör yardımıyla DC’ye çevirir. Sonra bir invertör yardımıyla bu DC gerilimi istenen gerilim ve frekans değerinde AC işarete dönüştürür. Yani dönüştürücümüzün yarısı rederesör, yarısı invertördür. Eğer biz frekans invertörü dersek mutlaka karşımızdaki ne dediğimizi anlayacaktır ama bir cihazın yarısının adını söylemiş oluyoruz. Redresör de invertör de birer konvertör olduğuna göre “Frekans Konvertörü” ifadesi en doğrusu olacaktır.
Aslına bakarsanız, “Konvertör” de ” “İnvertör” de Türkçe kelimeler değildir. Konvertör için “Çevirici”,”Dönüştürücü” , invertör için de “Evirici” kelimeleri karşılık gelmektedir. Redresör için de “Doğrultucu” denmektedir. Açıkçası frekans konvertörü mü frekans invertörü mü diye düşünene kadar “Frekans Dönüştürücü” dense sorun kalmaz.
Yukarıda, http://new.abb.com/glossary adresinde ABB tarafından yayınlanan, “ABB tarafından yaygın olarak kullanılan teknik terimler sözlüğü“nde geçen konvertör, invertör ve redresör(rectifier) ifadelerinin ingilizce açıklamaları mevcuttur.
