Yangın pompaları elektrikli ya da dizel olabilmektedir. Dizel olması durumunda elektriksel tasarım açısından işler kolaylaşır ama elektrikli seçilmesi durumunda daha dikkatli olunması gerekir.
Yazının asıl konusu yangın pompa setleriyle birlikte gelen üreticinin imalatını yaptığı pompa enerji panoları yada otomatik transfer panolarının içeriği değildir. Bu panolara bina panosundan gelecek elektrik beslemesinin nasıl olacağı ile ilgilidir. Bu nedenle standartlarda yer alan ve yangın pompa panosunu tarifleyen kısımlara yer verilmemiştir.
Elektrikli yangın pompasının elektrik beslemesi nasıl olmalıdır? diye bir soru sorduğumuzda ister istemez yangın ile ilgili yönetmeliklere bakmamız gerekir. Ülkemizde yangın ile ilgili düzenlemelerin yer aldığı yönetmeliğin ismi Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik (BYKHY)’dir. Elbette bu yönetmeliğin içinde her detayı bulmamız mümkün değildir. Bu sebeple yönetmelik diğer uluslararası standartları refere etmektedir.
BYKHY’in 5. maddesinde şu ifade yer almaktadır:
Bu maddeye istinaden yangın ile ilgili olarak şu hiyerarşiyi kurmamız mümkündür:
- BYKHY
- Avrupa Standartları (Zaten bu standartlar AB uyum yasaları çerçevesinde TSE tarafından türkçeleştirilerek yürürlüğe sokulmaktadır.)
- NFPA (National Fire Protection Association) – Amerika merkezli ama dünya üzerinde en çok itibar gören yangın standardı
- FM Global (Factory Mutual Data Sheet)-Amerika merkezli ve kayıp önleme konusunda resmi kuruluşlarca standartları kabul gören sigorta şirketi
1. YÖNETMELİKLER ve STANDARTLAR
1.1. BYKHY’de yer alan maddeler
Buradan yola çıkarak yangın pompasının elektrik beslemesinin nasıl olacağı için öncelikle BYKHY’e bakalım.
Madde 93‘de yangın pompaları hakkında şartlar sıralanmaktadır. Bu maddenin 6. bendine dikkat edelim:
Ayrıca Madde 83’ün 1. bendinde de kablolar ile ilgili ifadeler yer almaktadır:
Bu maddeler dışında yangın pompasının elektrik beslemesi için herhangi bir koşul bulunmamaktadır. Bu koşullar yeterli görünmediğinden ister istemez uluslararası standartlara bakmamız gerekmektedir.
Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik (BYKHY)’e buraya tıklayarak ulaşabilirsiniz.
1.2. EN 12845’de yer alan maddeler
Her ne kadar uluslararası standart desek de bu standart Türkçe olarak TS EN 12845 adı ile ülkemizde yürürlüktedir.
Bu standart, Sabit Yangın Söndürme Sistemleri-Otomatik Sprinkler Sistemleri-Tasarım, Montaj ve Bakımı konularını içermektedir.
Bu standardın 10. bölümünde yangın pompalarında aranan mekanik elektrik tüm şartlar yer almaktadır. 10.8. numaralı bölümünde ise elektrikle çalışan pompa setlerinde aranan şartlar listelenmiştir.
TS EN 12845 numaralı standarda buraya tıklayarak ulaşabilirsiniz.
1.3. NFPA’de yer alan maddeler
NFPA-20 Bölüm 9’da elektrik tahrikli yangın pompalarıyla ilgili şartlar verilmektedir. Ayrıca NFPA-70 Makale 695’de de benzer şekilde elektrikli yangın pomplarına değinilmektedir. Bu iki standart oldukça uzun olduğundan görselleri yerine sadece linkleri verilmiştir. NFPA 20 Bölüm 9’a buraya tıklayarak , NFPA 70 Art 695 ‘e buraya tıklayarak ulaşabilirsiniz.
1.4. FM Global’de yer alan maddeler
FM Global 3-7 numaralı datasheet’in 2.7. bölümünde ve 3.1.13. bölümünde elektrikli yangın pompası beslemesi hakkında koşullar verilmektedir. Bu datasheet’e buraya tıklayarak ulaşabilirsiniz.
2. Nereden başlamalıyız?
Her ne kadar hiyerarşinin başında da bulunsalar BYKHY ve TS EN 12845’i pas geçerek tasarımı NFPA’ye göre yapmak bizleri yanıltmayacaktır. Çünkü NFPA’ye göre tasarım yapıp daha sonra BYKHY ve TS EN 12845’e göre kontrol etmek daha kolay olacaktır.
Açıkçası NFPA70 Art. 695’e bakmak yerinde olacaktır.
Yangın pompası besleme kaynağı
Yangın pompasını besleyecek kaynağımızı seçmemiz gerekir. Projemizin durumuna ve imkanlarımıza göre nasıl bir enerji kaynağından besleme almamız gerektiğini tespit etmek gerekir. Sadece şebeke bağlantısı yeterli mi? Jeneratör gerekli mi? Dizel sürücülü pompanın etkisi var mı? gibi sorulara cevap bulunabilir.
Öncelikle gerek EN 12845’de gerekse NFPA-20’de yangın pompasını besleyen kaynağın sürekli olması, NFPA-70 ve FMDS 3-7’de de ise güvenilir (reliable) olması istenmektedir.
Kaynağın sürekli olmasından 7/24 emre amade olduğunu anlıyoruz. Mesela tesis tatile girdiğinde elektrik kaynağı off konuma getiriliyorsa burada süreklilik yoktur. Ancak günümüzde zaten elektrik şebekesinde süreklilik esastır. Kaynağın güvenilir olması ise farklı bir kriter. Güvenilirlik biraz subjektif bir husus. Ancak burada FMDS 3-7 güvenilirliğe bir kriter getirmiş:
Güvenilir güç kaynağının çevresel yada insan kaynaklı sebeplerden dolayı ender olarak kesintiye uğrar. 12 aylık geçmiş periyot içinde 3 veya daha fazla sayıda 8 saatlik kesinti yaşamış bir kaynak güvenilir sayılmaz.Ayrıca kısa süreli de olsa sık sık kesinti yaşamış kaynak da güvenilir sayılmaz.
Eğer normal kaynağımız sürekli ve güvenilir değilse alternatif bir kaynağa ihtiyacımız var demektir. (Bakınız NFPA70 Art. 695.3)
Yangın pompası hattı üzerine ayırıcı ve aşırı akım koruma cihazı konulması
Daha sonra kolon hattı üzerine ayırıcı ve aşırı akım koruma cihazı koyabilme şartları yer almaktadır. Aşırı akım cihazının seçimi standart elektrik kurallarından burada ayrışmaktadır. Hangi yükü hangi süreyle tolere edebileceğine kadar detaylı bilgi verilmektedir. Yani, zaman zaman duyduğumuz “Yangın pompa hattında trafodan itibaren NFPA’ye göre bir sigorta, şalter olmayacak” ifadesi doğru değildir. Hattın üzerine ayrıcı, aşırı akım koruma cihazı bazı şartlar gözetilerek konabilir ama o şartları sağlamakla uğraşacağına hiç bir ayırıcı koymamayı tercih edenler de olabilir.(Bakınız NFPA70 Art. 695.4)
Transformatör ve jeneratör seçimi
Yangın pompaları genelde yüksek güçlü motorlardan oluşur. Bu motorlar ilk devreye girme anında yüksek akımlar çekerler ve şebekenin dengesini bozarlar. Gerek trafo gerekse jeneratör gibi kaynaklar bu aşırı akımları sağlıklı olarak karşılayamazsa sorunlar baş gösterir. Bu nedenle trafoyu ve jeneratörü seçerken yangın pompasının davranışını göz önünde bulundurmak gereklidir. .(Bakınız Trafo için NFPA70 Art.695.5 , jeneratör için NFPA 20 9.6)
Güç Kablolaması ve Gerilim düşümü
Yangın pompasının güç kablosunu çekerken dikkat edilmesi gereken hususlar diğer kablolamadan farklıdır. Mesela yangın pompa kablosunu diğer kablo demetinden bağımsız olarak götürmek, yangına dayanıklılığını sağlamak gibi koşullar vardır.
Yangına dayanıklı kablo (örn. N2XH FE 180) kullanımı yönünde direkt bir zorunluluk olmasa da söz konusu besleme kablosunun en az 2 saat yangına dayanıklı hale getirilmesi şart koşulmuştur. Yani NYY türü bir kablo kullanıp bu kabloyu 2 saat yangına dayanıklı bir bölmenin içinden götürmek de NFPA’ye uygunluk açısından yeterlidir.
Ayrıca kesit seçiminde yük akımı olarak pompanın tam yük akımının %125ine, jokey pompa ile diğer pompa aksesuarlarının tam yükünün ilave edilerek bulunması istenmektedir. Gerilim düşümü hesabı yaparken ilk çalıştırma anında pompa klemenslerinde nominal gerilimin maksimum %15 düşmesine, normal çalışmada ise nominal akımının 1.15 katı esas alınarak maksimum %5 düşmesine müsaade edilir. (Bakınız Güç Kablolması için NFPA70 Art.695.6 , gerilim düşümü için NFPA 70 Art.695.7)
Ekipmanın Yeri
Yangın pompasını besleyen pompa panosu ve transfer panosunun yangın pompasıyla aynı mahalde daha doğrusu aynı görüş alanı içinde olması istenmektedir. Bu sebeple bir tesiste jeneratörün ana transfer panosunun varlığı ayrı bir yangın pompası transfer panosu konulması ihtiyacını ortadan kaldırmaz. (Bakınız NFPA70 Art.695.12)
Kontrol Kablolaması
Yangın pompasının kontrol kablolaması için özellikle metal konduit içinden kablolma yapılması önerilse de plastik konduite de müsaade edilmektedir. (Bakınız NFPA70 Art.695.14)
3. Sonuç
Yangın pompalarının elektrik beslemesi konusunda TS EN 12845 standardı, BYKHY’e nispeten daha çok detay verse de NFPA’in verdiği detay yanında yine de yeterli değildir. Ülkemizde BYKHY, yeterince detay olmayan hususlarda uluslararası standartları işaret ettiğinden NFPA’ye başvurmak zorunluluğu vardır.
Kaynaklar:
www.csemag.com’da yayınlanan yazı
ve
tesisat dergisinin 237. sayısı 100. sayfasında yayınlanan tercümesi
