Hava kanalı imalat standardı denince dünya üzerinde genel geçer 2 tane standart vardır: SMACNA ve DW/144
Bu konuda güvenilir başka bir standart bulmak da pek mümkün değil zaten. SMACNA ve DW144 dünya genelinde o kadar yaygınlaşmış ve itibar görmüştür ki artık bunların üzerine başka bir standart geliştirmeye gerek görülmemiştir.
SMACNA (Sheet Metal and Air Conditioning Contractors’ National Association – Sac Metal ve İklimlendirme Yüklenicileri Ulusal Derneği) merkezi Amerika’da bulunan 1943 yılında kurulmuş bir dernektir. SMACNA, her ne kadar derneğin adı olsa da hava imalatı konusunda çıkardığı standardın adı da SMACNA diye anılagelmiştir. SMACNA’nın içinde geçen “Ulusal” ifadesi Amerika’yı kastetse de SMACNA’nın etkisi Amerika’nın sınırlarını çoktan aşmış, dünya geneline yayılmıştır.
1904 yılında İngiltere’de kurulan HVCA (Heating Ventilating Contractors’ Association- Isıtma Soğutma Yüklenicileri Derneği) de tıpkı SMACNA gibi hava kanalı imalat standardı yayınlamıştır. Yayınladığı standardın adı ise DW/144‘tür. Bu arada HVCA’nın adı 2012’de BESA (Building Engineering Association Services) olarak değişmiştir. Aslına bakarsanız bizde MTMD (Mekanik Tesisat Müteahhitleri Derneği) de böyle bir derneğe tekabül etmektedir. Zaten DW/144 ün Türkçe’ye tercümesini bu dernek yapmış ve sitesinde ilgililere sunmuştur. Her ne kadar içinde önemli redaksiyon hataları olsa da MTMD çevirisi DW/144’ü buraya tıklayarak indirebilirsiniz. Redaksiyon hatalarından dolayı mutlaka orijinalini de indirmenizi tavsiye ederim. (Orijinalini buradan indirebilirsiniz) DW kısaltmasının “Duct Work” – “Hava Kanalı İşi” olduğunu da ekleyelim.
SMACNA mı? DW144 mü?
Her iki standart da tüm dünyada kabul görmüş, defalarca sınanmıştır. Birinin diğerine göre üstünlüğünden bahsetmek boşuna bir tartışma olur ama SMACNA daha kapsamlı bir standarttır. Hatta öyle ki bazı konularda DW144, SMACNA’ya atıfta bulunmaktadır. Bu konuda Tesisat Dergisi’nin 205. sayısından alıntıladığım, 2013 yılında MTMD dönem başkanı Ersin GÖKBUDAK’ın kaleme aldığı aşağıdaki metni okumanızı tavsiye ederim:
SMACNA’ya baktığımız zaman, genel olarak ASTM 653’e uygun ve endüstriyel olmayan ortamlarda G 60 notasyonu ile belirttikleri 60 ons/ft2 kaplama miktarı olan galvanizli saç önerilmektedir. Endüstriyel ortamlarda ise, daha korozif olabilme özelliği de dikkate alınarak kaplama miktarı G 90 olarak belirtilen 90 ons/ft2tavsiye edilmektedir. 60, yaklaşık 183gr/m2’ye denk gelmektedir. EN normlarında kaplama kalınlıkları 100-140-200-225-240-275 şeklinde verilmektedir. Sanırım 225 gr/m2 ara bir değer ve özel siparişe bağlı olarak üretilmektedir. Açıkçası, ülkemizde ki piyasa koşullarında 200 ve 275gr/m2 kaplamalarda piyasada hazır olarak bulunmamakta, ancak belirli tonajlarda sipariş verilmek şartı ile 10-15 günlük periyotlarda temin edilebilmektedir. Kaplama kalınlığı da zaman zaman sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu nedenle talep edilen kaplama miktarının belirtilmesinde gereklilik bulunmaktadır.
Hava kanalları ile ilgili olarak imalat ve montaj tanımlarına gelince, genel olarak teknik şartnamelerde “Hava kanalları SMACNA Standartlarına uygun olarak imal edilecektir” veya “Hava kanalları DW 144’e uygun olarak imal edilecektir” ifadesi ile karşılaşmaktayız. Gerçekten uluslar arası şartnamelerde bu iki standart çok büyük oranda kullanılmaktadır. Her iki standartda hava kanalı imalat ve montajına yönelik tüm detayları ve gereksinimleri vermektedir. Bu konuda SMACNA, DW’ya göre çok daha detay mühendislik çalışması ile hazırlanmış bir standart olarak görülmektedir. Genel olarak teknik şartnamede bu iki standarttan birinin uygulanacağını belirtmek aslında tüm detayları, bir anlamda, vermek anlamına gelmektedir. Dolayısıyla pek çok şartnamede karşılaştığımız, örneğin SMACNA’ya uygun olarak imal edilecektir ifadesinden sonra, kullanılacak saç kalınlıkları ile ilgili olarak tablo verilmesi, örneğin kanal büyük boyutu 600mm’e dek 0,6mm saç, 1000mm’ye dek 0,8mm saç kalınlığı vs. gibi bilgiler çelişki yaratmaktadır. Aslında bu yaklaşım SMACNA’ya da ters bir olaydır.
Hava kanallarının tasarımında ve konstrüktüf yapısında, belirli bir kanal boyutu ve kanal basıncı esas olarak alındığında, hava kanalının mukavemet özelliklerini belirleyen üç unsur bulunmaktadır. Birincisi saç kalınlığı, ikincisi kanal elemanlarını birbirine bağlayan elemanların, bizim uygulamalarımızda genelde kanal flanşlarının mukavemet değerleri, üçüncüsü ise bu kanal elemanlarını birbirine bağlayan flanşların ara mesafesi, yani diğer deyimle flanşlar arası mesafe, temel verilerdir. Burada önemli bir nokta, kanallar üzerinde yapılacak güçlendirme takviyelerinin bir anlamda kanal flanşı gibi kanal mukavemetini artıracağı hususuna dikkat etmektir. Tüm bu veriler esaslarında hava kanallarının olması gerekli yapısal değerleri SMACNA ve DW’da detaylı olarak verilmiştir. Takviye uygulanması durumunda da gerekli bilgiler ve takviye profilinin gerekli mukavemet değerleri açıklıkla belirtilmektedir.
SMACNA, belli bir kanal boyutu ve kanal çalışma basıncı için, biraz önce bahsetmiş olduğum üç mukavemet değerlerinden çeşitli kombinasyonlar yaparak, boyutu ve işletme basıncı belli bir uygulamada, farklı saç kalınlıklarının kullanılmasına imkan vermektedir. Yani, üç mukavemet verisinden hareketle aynı boyut ve işletme basıncındaki kanalı çeşitli kalınlıklarda saç kullanımı ile uygulayabilmekte, saç kalınlığındaki azalmayı flanş mukavemetini arttırarak veya flanşlar arası mesafeyi düşürerek dengelemektedir. Bu esaslarda hazırlanmış olan tablolar ilgili standartta verilmektedir.
DW ise biraz daha farklı bir yaklaşım sergilemiştir. Yine belirli bir kanal boyutu ve kanal işletme basıncı esas olmak üzere, kanal boyutuna göre kullanılacak saç kalınlığını sabitlemiştir. Yani, belirli bir işletme basıncı esas olmak üzere, kanal boyutu için kullanılacak saç belirlidir. Örneğin 500Pa kanal basıncı için 600mm hava kanalı için tek bir saç kalınlığı söz konusudur. Yine basınç değerleri esaslarında ilgili tablolar hazır halde verilmektedir.
Bir örnekleme yaparsak, 500Pa işletme basıncında, 1000×600 mmxmm boyutlarında bir kanal için her iki standarttaki uygulamaya bakalım. DW 144’e göre ilgili tabloya bakarsak, bu kanal için kanal saç kalınlığının 0,8mm olduğunu görmekteyiz. DW’ya göre, bu şartlar için saç kalınlığı seçimi açısından başka bir seçenek görünmemektedir. Özetle DW, saç kalınlığını sabit tutmakta ve bu saç kalınlığı esas olmak üzere, diğer parametreleri yani, flanş veya takviye mukavemet değerlerini ve flanş-takviye ara mesafelerini belirlemektedir. SMACNA’da söz konusu kanal için ise, ilgili tabloya bakarsak, saç kalınlığı olarak pek çok alternatif uygulanabilir gibi görülmektedir. Bu kanal için, 0,55-0,70-0,85-1,00mm vb. kalınlıkların uygulanabileceği görülmektedir. Tabi ki her bir seçim, kanal için gereken toplam mukavemet değerleri oluşturulacak şekilde kombine edilmektedir. Yani, saç inceldikçe, örneğin bağlantı flanşı daha mukavim seçilmekte veya flanşlar arası mesafe daha düşük değerlere çekilmekte veya takviyelerde gerekli düzenleme yapılmaktadır.
Özetle, söz konusu kanal için DW uygulanması durumunda, 0,8mm saç kullanılmakta, eğer flanşlı bir kanal bağlantısı kullanacak isek, ilgili tabloda görüldüğü üzere J2 mukavemet değerlerinde flanş kullanmak üzere, kanal boyumuzu 1250mm olarak imal edebilmekteyiz. Daha düşük mukavemet özelliği olan örneğin J1 özelliklerindeki flanş kullanarak aynı kanalın üretimini, ancak flanşlar arası mesafe 625mm olarak imal edebilmekteyiz. SMACNA uygulanması durumunda ise, her saç kalınlık opsiyonu için gerekli flanş mukavemet değerleri ve flanşlar arası mesafe, 0,55mm saç kalınlığında, flanş mukavemeti E, flanşlar arası mesafe 0,75m, 0,70mm saç kalınlığı için, flanş mukavemet değeri yine E, flanşlar arası mesafe ise 0,90m, yine aynı saç kalınlığı yani 0,70mm için diğer bir opsiyon olarak, flanş mukavemet değerinin F olarak seçilmesi durumunda, flanşlar arası mesafe 1,20m olabilmektedir. Diğer seçenekler tabloda görülmektedir.
Az öncede belirttiğim üzere SMACNA daha detaylı mühendislik çalışması içeren bir standart olarak anlaşılmaktadır. Ancak, DW ise, kontrolluk gurupları tarafından daha kolay denetlenebilecek bir yapıya sahiptir. Saha kontrollunda, örneğin belirli basınç ve kanal boyutu için, örneğin 1000mm kanal boyutu ve 500Pa basınç için, saç kalınlığı belirlidir ve tek bir kalınlıktır. Dolayısıyla saç kalınlığı kontrolü yapmak fevkalade kolaydır. Oysa, SMACNA’da pek çok alternatifin olması bu kontrolü daha zor hale getirebilir.
Burada özetle belirtmek istediğim konu, SMACNA standardının uygulanması halinde, kanal boyutlarına bağlı olarak tek bir kalınlık belirtmek bir anlamda SMACNA’nın yaklaşımına ters düşmektedir.
SMACNA’da sızdırmazlık gereklilikleri ekli tabloda verilmiş olup, 500Pa’a dek basınçlar için C sınıfı, 750Pa için B sınıfı, 1000 ve 1500Pa basınçlar için ise A sınıfı olarak verilmektedir. Yine bu tabloda, bu gereklilikleri temin edecek sızdırmazlık uygulamaları verilmektedir.
Malumunuz olduğu üzere, kanal imalatlarını artık bilgisayarlı tam otomatik makinelerde üretmekteyiz. Kanala şekil veren ana makinemiz, yüklediğimiz bilgiler doğrultusunda arzu edilen saç kalınlığını rulo saçlardan seçim yaparak kullanmaktadır. Boyuna yapılacak olan pitsburg kenet için gereken paylarını da vererek, kanalı tam şekillendirmiş ve kenete hazır eleman olarak imal etmektedir. Ana makineden çıkan kanal elemanı pitsburg kenet yapan makinede ve çok zaman kenet içerisine otomatik olarak sızdırmazlık silikonu enjekte edilerek tamamlanmakta ve flanş çakımına hazır hale gelmektedir. Bu noktada önemli bir sıkıntımız, maalesef pitsburg kanal makinelerimizde 1mm üzeri saçları kullanamama gibi durumla karşılaşmamızdır. Gerek DW ve gerekse SMACNA’da 1mm üzeri sac kullanılmaktadır. Dolayısıyla, kanal dizayn çalışmalarımızda, saç kanallarını maksimum 1mm olacak şekilde yapılandırmakta dolayısıyla flanş, takviye ve aralıkların seçiminde bu konuya dikkat etmekteyiz. Bu konuyu tasarımcı arkadaşlarımızın bilmesinde fayda görmekteyiz. Duman uzaklaştırma devrelerinde kullanılan hava kanallarında, 1 veya 1,2mm saç kalınlığı talep edilebilmektedir. Açıkçası bu konu ile ilgili olarak, çok net bir bilgi bulunmamaktadır.
(Kaynak: http://www.tesisat.com.tr/yayin/228/uygulama-acisindan-genel-teknik-sartnameler_6454.html)
Çakma Flanşlı Prizmatik Hava Kanalı
Gerek SMACNA’da gerek DW/144’de günümüzde önemi yitirmiş pek çok eski usul prizmatik hava kanal imalat yöntemi de detaylı olarak verilmiştir. Halbuki çakma flanşlı prizmatik kanallar çok daha yaygın bir kullanım alanına sahiptir. Sadece flanşlı hava kanalı açısından bir filtreleme yapsak SMACNA’nın ve DW/144’ün pek çok tablosunu önemli ölçüde sadeleştirmiş oluruz. Elbette, çakma flanş üreticileri, kataloglarında ürünlerinin her iki standartta verilen tanımlamalara göre hangi sınıf olduğunu belirtmelidir. Ama maalesef sınırlı sayıda üretici bunu vermekte, çoğu üretici sadece boyut bilgisi vermektedir. Sınıfını bilmeden, sadece boyutuna bakarak kullanılan flanşın takıldığı kanalın SMACNA’ya yada DW/144’e uygunluğundan bahsetmek, atıp tutturmaya çalışmaktır.
Adı üstünde çakma flanşlı kanallarda önemli unsur çakma flanşlardır. DW/144 standardında J1,J2,J3,J4,J5 ve J6 olmak üzere toplam 6 adet flanş sınıfı vardır. SMACNA’da ise B,C,D,E,F,G,H,I,J,K,L olmak üzere 11 adet flanş sınıfı vardır. Flanşların hangi sınıfa ait olduklarının üreticilerce nasıl belirleneceğini standartlarda ayrıca anlatılmıştır, burada bu konuya değinilmeyecektir.
DW/144 ‘de 6 adet, SMACNA’da ise 11 adet flanş sınıfı vardır ama üreticilerin kataloglarına bakınca bu çeşitlilikte flanş miktarı görülmez. Genelde üreticilerin 3-4 çeşit flanşı vardır ve bunlar da yüksek tip sınıflara aittir. Düşük sınıflara ait flanş üretmedikleri için gerek olmasa bile ister istemez yüksek sınıflı flanşı düşük sınıflı flanş yerine kullanmak zorunda kalırız. Mesela, DW/144’e göre J1 sınıfı flanş işimizi görecekken, piyasadaki üreticilerde J1 sınıfı bulunmadığından J2 kullanmak durumunda kalırız. Yada SMACNA’ya göre C sınıfı flanş bize yeterken piyasada H sınıfı bulabildiğimizden ihtiyacımızdan çok büyük olsa da H sınıfı kullanmak durumunda kalırız.
Üreticiler bu detaylara girmememiz adına, kendi flanşlarının hangi sac kalınlığıyla hangi boyutta kanalda kullanılacağı tabloları hazırlayıp yayınlarlar. Zaten SMACNA, DW/144 standartları, çakma flanşlı kanal imalatında öncelikli olarak üreticinin tavsiyelerini dikkate almamız ister. Zaten üreticiler de ürünleri için sertifika alıp SMACNA ve DW/144’ün şartlarını yerine getirmiş olduklarını belgelediklerinden standartlara uygunluk sağlanmış olur.
LİNK Bağlantı Sistemleri’nin Çakma Flanşları
Örnek olarak LINK Bağlantı Sistemleri‘nin flanşlarının standartlarda hangi sınıflara karşılık geldiğine bakalım.
Link’in ürün gamında LP20, LP25, LP30, LP35 ve LP40 olarak 5 temel flanş çeşidi vardır.
Bu flanşların DW/144′ e göre sınıflandırması için aşağıdaki tabloya bakarsak;
Sadece J1 sınıfı için herhangi bir ürünü olmadığını görürüz.
LP20 ve LP25 kodlu ürünleri, J1 ve J2 sınıfı için kullanılabilir.
LP30 ve LP35 kodlu ürünleri J3 ve J4 sınıfları için kullanılabilir.
LP40 kodlu ürünü J5 sınıfı için kullanılabilir.
LP40 kodlu ürünü tierodlarla güçlendirerek J6 sınıfı için kullanılabilir.
Aynı flanşların SMACNA’ya göre sınıflandırılması için Link, sitesinde bir detay vermemiş ama internet ortamında rastladığım ve bu linkten indirebileceğiniz bir hesap raporuyla Link ürünlerinin SMACNA’da hangi sınıflara tekabül ettiğini görebilirsiniz.
LP25 kodlu ürünleri, F sınıfı ve altındaki tüm sınıflar için kullanılabilir.
LP35 kodlu ürünleri, H sınıfı ve altındaki tüm sınıflar için kullanılabilir.
LP40 kodlu ürünleri, J sınıfı ve altındaki tüm sınıflar için kullanılabilir.
Özet Tablolar
Bilindiği gibi yaygın olarak hava kanalları 1200mm eninde rulo saclar kullanılarak imal edilmektedir. Haliyle gerek SMACNA’nın gerekse DW/144’ün tablolarını 1200mm saclara göre sadeleştirmek oldukça kullanışlı bir özet tablo yaratacaktır.
Eni 1200mm olan saclardan DW/144‘e göre imal edilen hava kanallarına ait tabloyu buraya tıklayarak indirebilirsiniz.
Eni 1200mm olan saclardan SMACNA‘ya göre imal edilen hava kanallarına ait tabloyu buraya tıklayarak indirebilirsiniz.
Kaynaklar
DW/144 Hava Kanal İmalat Standardı
SMACNA Hava Kanal İmalat Standardı
LİNK Flanş katalogu
